Bèo hoa dâu (tên khoa học là Azolla sp.), còn được gọi là Mosquito fern, là một loại dương xỉ thủy sinh nhỏ, nổi trên mặt nước. Bèo hoa dâu được biết đến chủ yếu với vai trò là phân xanh tự nhiên trong canh tác lúa nhờ khả năng đặc biệt của nó. Tuy nhiên, nếu không được quản lý đúng cách, sự phát triển quá mức của nó vẫn có thể gây ra một số tác động tiêu cực.
Đặc điểm của Bèo Hoa Dâu
- Hình thái: Bèo hoa dâu là thực vật thủy sinh có kích thước nhỏ, sống trôi nổi trên mặt nước, lá xếp chồng lên nhau thành dạng vảy.
- Cố định Đạm (Nitơ): Đặc điểm quan trọng nhất là khả năng cộng sinh với tảo lam (Anabaena azollae) trong các khoang của lá. Tảo lam này có khả năng cố định đạm (Nitơ) từ không khí và chuyển hóa thành dạng Amoni mà cây lúa có thể hấp thụ được. Đây là cơ sở để bèo hoa dâu được sử dụng làm phân đạm sinh học (phân xanh).
- Tốc độ phát triển: Bèo hoa dâu có khả năng sinh trưởng và sinh sản rất nhanh trong điều kiện thích hợp (nhiệt độ và dinh dưỡng, đặc biệt là phốt pho) và có thể phủ kín toàn bộ bề mặt nước ruộng lúa chỉ trong khoảng 7-10 ngày.
- Giá trị dinh dưỡng: Sinh khối bèo hoa dâu tươi có hàm lượng dinh dưỡng cao (đặc biệt là protein), có thể dùng làm thức ăn chăn nuôi (gia súc, gia cầm, thủy sản) và làm phân bón hữu cơ.
Lợi ích của Bèo Hoa Dâu trên Đất Trồng Lúa (Vai trò Phân Xanh)
Trong nông nghiệp bền vững và hữu cơ, bèo hoa dâu thường được xem là “bạn đồng hành” của cây lúa, mang lại nhiều lợi ích:
- Cung cấp Đạm (Nitơ): Khi bèo hoa dâu chết đi, chúng phân hủy thành phân hữu cơ giàu đạm, cung cấp dinh dưỡng tự nhiên cho cây lúa, giúp giảm hoặc thay thế hoàn toàn lượng phân đạm hóa học cần thiết.
- Cải tạo đất: Cung cấp sinh khối hữu cơ lớn, giúp tăng độ mùn và cải tạo cấu trúc đất.
- Giảm phát thải khí nhà kính: Giúp cố định Carbon dioxide ($CO_2$) và có khả năng giảm phát thải khí Methane ($CH_4$) từ ruộng lúa ngập nước.
- Kiểm soát cỏ dại và sâu bệnh: Lớp bèo phủ kín mặt nước giúp che ánh sáng, hạn chế sự nảy mầm và phát triển của một số loại cỏ dại. Đồng thời, việc che phủ mặt nước cũng hạn chế sự đẻ trứng và phát triển của một số loại muỗi truyền bệnh (như muỗi Cx. tritaeniorhynchus).
Sự Gây Hại (Tác động Tiêu cực) của Bèo Hoa Dâu
Mặc dù có nhiều lợi ích, khi phát triển quá mức và không được quản lý, bèo hoa dâu có thể gây ra một số vấn đề:
- Cạnh tranh Ánh sáng và Dinh dưỡng (Khi Quá Dày): Nếu bèo phát triển quá dày, phủ kín mặt nước hoàn toàn, nó có thể cạnh tranh ánh sáng với cây lúa non, ảnh hưởng đến quá trình quang hợp của lúa. Đồng thời, sinh khối bèo quá lớn cũng có thể tiêu thụ một phần dinh dưỡng (đặc biệt là Phốt pho) từ nước ruộng.
- Gây yếm khí: Lớp bèo quá dày, khi chết đi và phân hủy với khối lượng lớn, có thể gây ra hiện tượng yếm khí dưới mặt nước, ảnh hưởng đến bộ rễ lúa và làm tăng nguy cơ sinh ra các chất độc hữu cơ.
- Khó khăn trong Quản lý Canh tác: Lớp bèo dày đặc có thể gây cản trở cho việc gieo sạ, bón phân bổ sung (nếu cần), hoặc phun thuốc bảo vệ thực vật (nếu có) và quá trình thu hoạch.
- Khả năng trở thành Cỏ dại (Nếu không khai thác): Nếu không được thu hoạch hoặc xử lý đúng cách, bèo hoa dâu có thể tiếp tục phát triển và trở thành sinh vật cạnh tranh với lúa, chiếm chỗ và dinh dưỡng, đặc biệt là khi mực nước ruộng thay đổi.
Bèo hoa dâu là một loại phân xanh quý giá, mang lại lợi ích lớn trong canh tác lúa bền vững, đặc biệt là việc cung cấp đạm. Các tác động tiêu cực thường xảy ra khi bèo phát triển vượt khỏi tầm kiểm soát mà không được thu hoạch, khai thác hoặc quản lý mật độ phù hợp.
