Việc bón phân đóng vai trò cốt lõi trong việc quyết định kích thước và chất lượng hạt cà phê, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và giá trị thương phẩm. Chế độ dinh dưỡng không hợp lý, đặc biệt trong giai đoạn nuôi trái, có thể dẫn đến nhân nhỏ, hạt kém chất lượng và năng suất thấp.
Nhu cầu dinh dưỡng của cây để phát triển hạt cà phê
Giai đoạn trái cà phê phát triển tăng nhanh về kích cỡ (thường là giữa và cuối mùa mưa) là thời điểm quan trọng nhất, quyết định chất lượng nhân bên trong. Nhu cầu dinh dưỡng ở giai đoạn này tập trung vào việc tích lũy vật chất khô, tăng kích thước và trọng lượng nhân.
| Yếu tố Dinh Dưỡng | Vai trò chính đối với hạt/quả |
| Kali (K) | Là yếu tố quan trọng nhất để trái cà phê lớn nhanh về kích thước, tăng thể tích và trọng lượng nhân (làm chắc hạt), giảm tỉ lệ rụng quả. |
| Đạm (N) | Cần thiết cho sự sinh trưởng nhanh chóng của cành lá và quả trong giai đoạn đầu mùa mưa và là yếu tố thiết yếu cho sự phát triển nói chung. |
| Lân (P) | Giúp nâng cao chất lượng hạt cà phê, tăng kích thước hạt, thúc đẩy sự phát triển của bộ rễ, và khả năng đậu trái. |
| Canxi (Ca) | Giúp vách tế bào chắc khỏe, chống rụng quả non trong mùa mưa và cải thiện khả năng sinh trưởng. |
| Kẽm (Zn) & Bo (B) | Là các nguyên tố vi lượng quan trọng, giúp cây phát triển toàn diện, đặc biệt trong giai đoạn ra hoa và phát triển quả, cải thiện chất lượng hạt. Thiếu kẽm làm giảm khả năng quang hợp và rụng trái non. |
Các loại dinh dưỡng cần thiết và liều lượng phù hợp
Để đạt năng suất và chất lượng hạt cao, cần bón cân đối giữa phân hữu cơ và phân khoáng NPK, đồng thời bổ sung đầy đủ trung vi lượng.
1. Phân Hữu cơ
- Tác dụng: Cung cấp dinh dưỡng, cải tạo tính chất vật lý, hóa học của đất, giúp đất tơi xốp, thoáng khí, giữ ẩm, và tăng hiệu quả sử dụng phân vô cơ.
- Liều lượng đề xuất:
- Phân hữu cơ hoai mục: Khoảng 10 kg/cây/năm.
- Phân hữu cơ vi sinh: Khoảng 1.2 – 3 tấn/ha/năm hoặc 2 – 3 kg/cây/năm.
2. Phân Khoáng (NPK)
Liều lượng và tỷ lệ NPK cần được điều chỉnh tùy thuộc vào năng suất dự kiến của vườn cây, giống cà phê, và kết quả phân tích độ phì nhiêu của đất (phân tích đất giúp điều chỉnh tỷ lệ N, P, K một cách hợp lý).
| Năng suất dự kiến | Lượng NPK tổng hợp (ví dụ NPK 16-8-16) |
| 3 – 4 tấn nhân/ha/năm (Đất phì nhiêu trung bình) | Khoảng 1.5 – 2 tấn/ha/năm (phân hỗn hợp NPK 16-8-16, 16-8-14,…) |
| 7 – 8 tấn nhân/ha/năm (Năng suất cao) | Cần tăng tổng lượng phân và tăng số lần bón lên 6-7 lần/năm để tránh sốc phân và thất thoát. |
3. Phân Trung và Vi lượng (Ca, Mg, S, Zn, B…)
- Nên sử dụng các loại phân NPK hỗn hợp có bổ sung TE (Trace Elements – vi lượng).
- Bổ sung thêm khi cây có dấu hiệu thiếu:
- Canxi (Ca): Bổ sung khoảng 300 – 500 kg vôi/ha/năm để cải thiện pH đất và chống rụng quả non.
- Kẽm (Zn) & Bo (B): Rất cần trong giai đoạn ra hoa và phát triển quả. Có thể phun qua lá 2-3 lần trong mùa mưa để đạt hiệu quả cao hơn khi bón đất.
Thời điểm bón phân để đạt kích thước hạt tối ưu
Việc chia tổng lượng phân bón trong năm thành nhiều lần (thường là 4 lần) và bón đúng thời điểm theo từng giai đoạn sinh trưởng sẽ mang lại hiệu quả cao nhất, đặc biệt là thúc đẩy sự phát triển hạt.
1. Phân chia theo mùa vụ (4 lần bón/năm)
| Thời điểm bón | Tỷ lệ phân bón (trên tổng lượng cả năm) | Mục đích chính | Tỷ lệ N-P-K gợi ý |
| Lần 1: Mùa khô (Tháng 1-2, kết hợp tưới nước) | 15% | Thúc đẩy ra hoa, tăng tỉ lệ đậu quả, tạo tiền đề sinh trưởng. | 3-1-1 hoặc 2.5-1-1 (giàu Đạm) |
| Lần 2: Đầu mùa mưa (Tháng 5-6) | 25% | Thúc đẩy sinh trưởng cành lá, phát triển quả non nhanh. | 2-2-1 hoặc 1-1-1 (Đạm cao) |
| Lần 3: Giữa mùa mưa (Tháng 7-8) | 30% | Giai đoạn nuôi trái, quả lớn nhanh về kích thước. | 2-1-2 (Đạm và Kali cao) |
| Lần 4: Cuối mùa mưa (Tháng 9-10) | 30% | Giai đoạn quyết định chất lượng và độ chắc của nhân, tích lũy chất khô, tăng trọng lượng hạt. | 2-1-3 hoặc 2-1-2.5 (rất giàu Kali) |
2. Vai trò của Kali trong giai đoạn nuôi trái
- Thời điểm vàng để tăng kích thước hạt là giữa và cuối mùa mưa (Lần 3 và Lần 4).
- Đặc biệt, ở lần bón cuối mùa mưa (Tháng 9-10), cây cần hàm lượng Kali rất cao (ví dụ NPK 16-6-19 TE hoặc 15-9-20) để thúc đẩy quá trình vận chuyển chất dinh dưỡng vào nhân, giúp nhân cà phê tích lũy đầy đủ vật chất và trở nên chắc hạt, to, và nặng hơn.
Việc bón phân không chỉ cần đúng loại, đúng lượng mà còn phải đúng cách (bón theo hình chiếu tán lá, không quá sát gốc, lấp đất lại) và đúng thời điểm để cây hấp thu hiệu quả nhất, từ đó tối ưu hóa kích thước và chất lượng hạt cà phê.
