Sâu đục quả là một trong những loài côn trùng gây hại phổ biến và nghiêm trọng trên nhiều loại cây ăn quả như xoài, cam, ổi, nhãn, táo, mận,… tại Việt Nam và nhiều quốc gia có nền nông nghiệp nhiệt đới. Chúng không chỉ làm giảm năng suất mà còn ảnh hưởng đến chất lượng nông sản, gây thiệt hại kinh tế lớn cho người nông dân và doanh nghiệp sản xuất. Để có biện pháp phòng trừ hiệu quả, cần hiểu rõ đặc trưng sinh thái của loài sâu này.
I. Đặc điểm vòng đời
Sâu đục quả thường là ấu trùng của các loài bướm thuộc họ Tortricidae, Pyralidae hoặc Noctuidae. Vòng đời của sâu đục quả thường bao gồm 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng (sâu non), nhộng và trưởng thành (bướm).
- Trứng: Sâu cái đẻ trứng trên vỏ quả non, cuống quả hoặc gần vị trí có khe nứt. Thời gian ủ trứng từ 3-7 ngày.
- Ấu trùng: Là giai đoạn gây hại mạnh nhất. Ngay khi nở, sâu non đục vào bên trong quả để ăn phần thịt quả và hạt. Giai đoạn này kéo dài khoảng 2-3 tuần.
- Nhộng: Khi hoàn thành chu kỳ phát triển, sâu chui ra ngoài vỏ quả hoặc rơi xuống đất, hóa nhộng trong đất hoặc trên vỏ cây.
- Trưởng thành: Bướm có hoạt động chủ yếu vào ban đêm, giao phối và tiếp tục đẻ trứng sau vài ngày.
Vòng đời của sâu đục quả thường bao gồm 4 giai đoạn
II. Tập tính gây hại
Ấu trùng sâu đục quả đục lỗ vào trong quả và ăn phần thịt, khiến quả bị thối, rụng sớm và không thể tiêu thụ. Một số biểu hiện rõ ràng của quả bị hại gồm:
- Có lỗ nhỏ ở vỏ quả, thường kèm phân sâu màu nâu đen.
- Quả biến dạng, mềm, mất màu sắc đặc trưng.
- Rụng sớm, khó bảo quản, vận chuyển.
- Mùi hôi do vi khuẩn xâm nhập qua vết đục.
Sự gây hại diễn ra mạnh vào giai đoạn quả bắt đầu chín, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm kéo dài.
III. Mối quan hệ với môi trường
Sâu đục quả có khả năng sinh sản mạnh trong điều kiện nhiệt đới nóng ẩm – môi trường lý tưởng tại Việt Nam. Các yếu tố ảnh hưởng đến mật độ phát triển của sâu bao gồm:
- Nhiệt độ: 25–32°C là ngưỡng phát triển tối ưu.
- Ẩm độ: Độ ẩm không khí trên 70% giúp trứng và ấu trùng phát triển nhanh chóng.
- Mật độ cây trồng: Vườn rậm rạp, không tỉa cành tạo môi trường trú ngụ thuận lợi.
- Lượng quả: Vụ mùa sai quả là điều kiện để sâu sinh sôi nhiều hơn.
Việc không vệ sinh vườn, để quả rụng không thu gom, hoặc không luân canh cây trồng khiến sâu duy trì quần thể qua nhiều năm.
IV. Khả năng lây lan và sinh sản
Sâu đục quả có thể phát tán qua nhiều cách:
- Bướm trưởng thành bay xa nhờ gió, ánh sáng đèn ban đêm.
- Quả nhiễm sâu được vận chuyển, buôn bán đến nơi khác.
- Không có biện pháp cách ly sau thu hoạch khiến sâu phát tán nhanh trong kho, xưởng chế biến.
Khả năng sinh sản cao (mỗi con bướm cái đẻ từ 100–200 trứng), cùng vòng đời ngắn (25–35 ngày) khiến sâu đục quả có thể bùng phát thành dịch trong thời gian ngắn.
V. Biện pháp phòng trừ sâu đục quả dựa vào đặc điểm sinh thái
Biện pháp cơ học:
- Thu gom quả rụng, cắt bỏ quả nhiễm sâu.
- Bọc quả bằng túi nilon hoặc vải khi quả còn non.
- Dùng bẫy pheromone hoặc bẫy màu vàng để bắt bướm trưởng thành.
Biện pháp sinh học:
- Sử dụng ong ký sinh (như Trichogramma) để tiêu diệt trứng sâu.
- Dùng chế phẩm sinh học Bacillus thuringiensis (Bt).
Biện pháp hóa học:
- Phun thuốc vào thời điểm bướm giao phối, đẻ trứng.
- Luân phiên các hoạt chất khác nhau để tránh kháng thuốc.
Biện pháp canh tác:
- Tỉa cành tạo thông thoáng.
- Luân canh cây trồng.
- Vệ sinh đồng ruộng sau thu hoạch.
Sâu đục quả là dịch hại nguy hiểm trên cây ăn quả tại Việt Nam. Việc nắm rõ đặc trưng sinh thái như vòng đời, môi trường sống, tập tính gây hại,… giúp nhà nông lựa chọn biện pháp kiểm soát phù hợp, giảm thiểu thiệt hại về kinh tế. Bên cạnh các giải pháp kỹ thuật, nâng cao ý thức canh tác sạch, an toàn và phối hợp cộng đồng trong phòng trừ dịch hại cũng đóng vai trò rất quan trọng trong quản lý sâu đục quả một cách bền vững.
