Loài Ké đầu ngựa gai (Xanthium spinosum), còn được biết đến với tên tiếng Anh là Spiny Cocklebur hoặc Bathurst burr, là một loài thực vật thân thảo hàng năm nổi tiếng toàn cầu, chủ yếu do khả năng xâm lấn mạnh mẽ và hình dạng đặc trưng với những chiếc gai sắc nhọn.
1. Đặc Trưng Hình Thái Nổi Bật
- Dạng sống: Cây thân thảo hàng năm (sống một năm), mọc thẳng đứng, phân nhánh nhiều, thường cao từ 30 cm đến 100 cm.
- Gai (Điểm nhận dạng quan trọng): Đặc trưng nổi bật nhất là sự hiện diện của những chiếc gai ba chẽ (chĩa ba), dài và sắc nhọn, có màu vàng hoặc xanh vàng, mọc ở gốc của cuống lá hoặc cành. Những chiếc gai này có thể dài tới hơn 3 cm.
- Lá: Lá mọc so le hoặc xoắn ốc, thường chia thành nhiều thùy không đều, thùy giữa dài hơn các thùy khác.
- Mặt trên lá có màu xanh đậm hoặc xám xanh.
- Mặt dưới lá có màu xanh nhạt hoặc trắng và được bao phủ bởi những sợi lông tơ mềm (lông tơ mịn).
- Lá có gân trắng nổi rõ ở giữa, tạo nên một điểm nhấn tương phản.
- Hoa và Quả:
- Cây đơn tính cùng gốc (có cả hoa đực và hoa cái trên cùng một cây).
- Hoa đực nhỏ, màu xanh lục, mọc thành cụm dày đặc ở ngọn cành.
- Hoa cái nằm ở các kẽ lá phía dưới, phát triển thành quả bế.
- Quả bế hình trứng, dài khoảng 1–1,5 cm, được bao phủ dày đặc bởi các gai móc nhỏ. Quả chứa hai hạt dẹt bên trong.
2. Đặc Trưng Sinh Thái và Khu Vực Sinh Sống
- Nguồn gốc: Nguồn gốc ban đầu của Xanthium spinosum không được xác định rõ hoàn toàn, nhưng có khả năng là Nam Mỹ (có thể từ Chile hoặc Argentina).
- Phân bố Toàn cầu: Hiện nay, loài này đã xâm lấn và phân bố rộng khắp trên toàn thế giới, đặc biệt ở các vùng cận nhiệt đới và ôn đới. Nó được coi là một trong những loài cỏ dại gây hại nhất thế giới.
- Môi trường sống (Habitat):
- Đây là loài ưa sáng và thường mọc ở những nơi đất bị xáo trộn, ẩm ướt hoặc ẩm theo mùa.
- Nơi sinh trưởng điển hình: Đồng cỏ chăn nuôi (pastures), đất hoang, ven đường, bờ kênh mương, ruộng bỏ hoang, và các khu vực có bùn đất ven sông.
- Cây có khả năng thích nghi đáng kể với nhiều điều kiện khí hậu, ngoại trừ vùng quá lạnh hoặc quá khô nóng, ẩm ướt.
- Cơ chế Phát tán: Khả năng phát tán mạnh mẽ của nó chủ yếu nhờ vào đặc điểm của quả bế. Các gai móc trên quả dễ dàng bám vào lông động vật (đặc biệt là lông cừu), quần áo người hoặc trôi nổi trên mặt nước, giúp hạt được mang đi rất xa.
3. Lưu ý Quan trọng
- Tính độc: Cây non và hạt của Xanthium spinosum chứa các chất độc (như sesquiterpen lacton và glycoside sulphat) có độc tính cao đối với gia súc, đặc biệt là gan, và có thể gây tử vong nếu ăn phải với liều lượng lớn.
- Cỏ dại xâm lấn: Do tốc độ sinh trưởng nhanh và khả năng cạnh tranh cao, Xanthium spinosum được xem là cỏ dại có hại nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất của nhiều loại cây trồng nông nghiệp và thảm thực vật bản địa.
