Mướp hương là loại cây rau ăn quả phổ biến, không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng cao mà còn có hương thơm đặc trưng, được thị trường ưa chuộng. Để đạt năng suất cao và chất lượng tốt, người trồng cần nắm vững các đặc điểm sinh trưởng của cây và áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến.
I. Giới thiệu chung về cây mướp hương
1. Đặc điểm sinh học
- Họ: Bầu bí
- Dạng cây: Thân thảo dạng dây leo, sinh trưởng khỏe, phân nhánh mạnh.
- Nhiệt độ: Cây ưa ấm áp, sinh trưởng và phát triển mạnh ở nhiệt độ lý tưởng từ 25-30 độ C
- Ánh sáng: Cần nhiều ánh sáng, tối thiểu 6 – 8 giờ nắng/ngày để quang hợp và ra hoa đậu quả tốt.
- Đất trồng: Thích hợp với đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, có thành phần cơ giới nhẹ, giữ ẩm tốt và thoát nước tuyệt đối. pH đất lý tưởng từ 5.5 – 6.5.
- Thời gian sinh trưởng: Tùy giống, tổng thời gian từ gieo đến thu hoạch khoảng 80 – 100 ngày, thời gian thu hoạch kéo dài 2 – 3 tháng hoặc hơn.
- Hoa: Hoa đơn tính, hoa đực mọc thành chùm, hoa cái mọc đơn độc.
2. Vai trò và tiềm năng
Mướp hương dễ trồng, chi phí đầu tư thấp, vòng đời ngắn và cho năng suất cao (có thể đạt 40 – 50 tấn/ha nếu chăm sóc tốt). Quả có vị ngọt thanh, hương thơm đặc trưng, được dùng làm thực phẩm và có giá trị kinh tế ổn định.
II. Vai trò của Giống và Giải pháp Nâng cao Năng suất từ Giống
Giống đóng vai trò quyết định đến 40% năng suất và chất lượng sản phẩm.
1. Vai trò của Giống
- Năng suất: Giống tốt có khả năng cho sản lượng quả vượt trội.
- Chất lượng: Giống mướp hương F1 (lai tạo) thường có quả to dài, đẹp mã, độ đồng đều cao, và giữ được hương thơm đặc trưng.
- Kháng bệnh: Giống lai có sức đề kháng mạnh hơn với sâu bệnh, đặc biệt là các bệnh phổ biến như sương mai, héo xanh, đốm lá.
- Thời gian sinh trưởng: Giúp ổn định thời gian từ gieo đến thu hoạch, phù hợp với kế hoạch sản xuất.
2. Giải pháp nâng cao năng suất từ Giống
- Chọn giống F1 năng suất cao: Ưu tiên các giống lai F1 có nguồn gốc rõ ràng, đã được kiểm nghiệm thực tế cho năng suất cao (41 – 45 tấn/ha) và thích nghi tốt với điều kiện khí hậu địa phương (ví dụ: một số giống F1 được lai tạo thành công gần đây).
- Xử lý hạt giống:
- Ngâm hạt trong nước ấm 2 sôi : 3 lạnh (~40 độ C) khoảng 2 – 4 giờ.
- Ủ hạt trong khăn ẩm đến khi hạt nứt nanh (nảy mầm) rồi mới đem gieo. Biện pháp này giúp tăng tỷ lệ nảy mầm đồng đều.
- Ươm cây con: Gieo hạt đã ủ vào bầu đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng. Chỉ trồng ra đất khi cây con có 2 – 3 lá thật và khỏe mạnh để đảm bảo mật độ cây đồng đều trên ruộng.
III. Kỹ thuật chăm sóc nâng cao năng suất
Kỹ thuật chăm sóc đúng đắn là chìa khóa để cây mướp hương phát huy hết tiềm năng năng suất.
1. Kỹ thuật bón phân
- Nguyên tắc: Bón phân cân đối giữa hữu cơ và vô cơ, bón thúc theo đúng giai đoạn sinh trưởng của cây (phát triển thân lá, ra hoa, đậu quả rộ). Tuyệt đối không bón phân chuồng tươi chưa ủ hoai mục vì dễ gây “cháy rễ” và mang mầm bệnh.
- Bón lót:
- Sử dụng lượng lớn phân chuồng hoai mục (18 – 20 tấn/ha), Vôi bột, Lân (Supe Lân) để cải tạo đất, cung cấp nền dinh dưỡng hữu cơ lâu dài.
- Bón thúc:
- Lần 1 (Sau trồng 7-10 ngày): Tưới nhử bằng NPK hòa loãng hoặc phân Urê, DAP giúp cây bén rễ, hồi xanh.
- Lần 2 (Sau trồng 15-17 ngày): Bổ sung NPK (giàu Đạm và Lân) để kích thích cây leo giàn và ra nhánh mạnh.
- Các lần tiếp theo (Giai đoạn ra hoa, đậu quả rộ): Luân phiên bón NPK tổng hợp và bổ sung Kali (hoặc phân bón lá giàu Kali và vi lượng) định kỳ 7-10 ngày/lần để tập trung dinh dưỡng nuôi trái, giúp quả to, dài, đẹp và tăng hương thơm.
- Bổ sung vi lượng: Phun phân bón lá có chứa vi lượng (như Bo, Kẽm, Magie) trong giai đoạn ra hoa đậu quả để tăng tỷ lệ đậu trái và chất lượng quả.
2. Kỹ thuật tưới nước
- Đặc điểm: Mướp hương ưa ẩm nhưng rất sợ ngập úng.
- Giai đoạn cây con: Tưới nhẹ nhàng, đều đặn mỗi ngày (sáng sớm/chiều mát) để giữ ẩm đất.
- Giai đoạn trưởng thành, ra hoa, đậu quả: Tăng lượng nước tưới, duy trì độ ẩm ổn định cho đất. Tưới 1 – 2 lần/ngày tùy thời tiết.
- Lưu ý:
- Đảm bảo thoát nước tốt trên luống, không để mương tưới đọng nước quá 10 giờ.
- Hạn chế tưới trực tiếp lên hoa và quả non trong giai đoạn ra hoa để tránh rụng.
3. Tỉa lá, bấm ngọn và thụ phấn bổ sung
- Bấm ngọn: Khi cây có 5-7 lá thật, tiến hành bấm ngọn chính để kích thích cây ra nhánh phụ. Chỉ giữ lại 2-3 nhánh khỏe mạnh để tập trung dinh dưỡng.
- Tỉa lá: Tỉa bỏ các lá già, lá bị sâu bệnh ở gốc và bên trong giàn để tạo độ thông thoáng, giảm sâu bệnh và tập trung dinh dưỡng nuôi quả.
- Thụ phấn bổ sung: Vào sáng sớm (trước 9h), nếu tỷ lệ hoa đực và hoa cái không cân đối hoặc thời tiết không thuận lợi (mưa, ít côn trùng), tiến hành ngắt hoa đực đã nở rộ, chạm vào nhụy hoa cái để tăng tỷ lệ đậu trái.
IV. Làm giàn và ảnh hưởng đến năng suất
1. Vai trò của giàn
- Nâng cao năng suất: Giàn giúp dây mướp phân bố đều, nhận đủ ánh sáng, tối ưu hóa quá trình quang hợp, từ đó tăng số lượng và chất lượng quả.
- Kiểm soát sâu bệnh: Giàn tạo sự thông thoáng, giảm độ ẩm mặt đất và thân lá, hạn chế tối đa các bệnh nấm và vi khuẩn.
- Dễ chăm sóc và thu hoạch: Giúp người trồng dễ dàng quản lý cành lá, tỉa tót, bón thúc và thu hái quả.
2. Kỹ thuật làm giàn
- Thời điểm: Tiến hành làm giàn khi cây mướp cao khoảng 20-30 cm và bắt đầu vươn tua cuốn.
- Chiều cao và độ vững chắc: Giàn nên làm theo kiểu mái bằng hoặc chữ A, cao khoảng 2-2.5 mét và phải thật vững chắc để chịu được sức nặng của cây, lá và quả khi vào vụ thu hoạch rộ.
- Vật liệu: Có thể dùng tre, nứa, gỗ hoặc trụ bê tông kết hợp lưới thép/dây kẽm.
- Dẫn dây leo: Khi cây đã lên giàn, cần liên tục bắt dây để mướp bò đều trên giàn, tránh tình trạng dây bị chồng chéo, che khuất ánh sáng lẫn nhau.
Để nâng cao năng suất trồng mướp hương, người trồng cần thực hiện đồng bộ các giải pháp từ khâu chọn giống F1 chất lượng, kỹ thuật làm đất tơi xốp, bón phân cân đối theo giai đoạn, tưới nước giữ ẩm nhưng phải đảm bảo thoát nước tốt, đến việc làm giàn vững chắc và áp dụng các biện pháp tỉa lá, bấm ngọn hợp lý. Sự kết hợp hài hòa các yếu tố này sẽ giúp cây mướp hương sinh trưởng tối ưu, cho năng suất cao và chất lượng quả thơm ngon đặc trưng.
