Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella Stainton) là một trong những loài sâu hại nguy hiểm nhất trên cây có múi, gây thiệt hại nghiêm trọng cho năng suất và chất lượng quả.
Đặc điểm sinh thái
Sâu vẽ bùa thuộc họ Phyllocnistidae, bộ Lepidoptera (bộ cánh vảy). Vòng đời của sâu rất ngắn, khoảng 15-25 ngày, tùy thuộc vào điều kiện môi trường. Sâu phát triển mạnh ở nhiệt độ 25-30°C và độ ẩm cao.
- Trứng: Sâu trưởng thành đẻ trứng đơn lẻ trên lá non, đặc biệt là mặt dưới lá, gần gân lá hoặc mép lá. Trứng rất nhỏ, màu trắng trong hoặc trắng sữa. Giai đoạn trứng kéo dài khoảng 2-4 ngày.
- Ấu trùng: Đây là giai đoạn gây hại chính của sâu. Ấu trùng có màu vàng xanh, không có chân. Ngay sau khi nở, ấu trùng chui vào lớp biểu bì của lá non và bắt đầu đục khoét, tạo thành những đường ngoằn ngoèo, uốn lượn, còn gọi là “vẽ bùa”. Giai đoạn này kéo dài khoảng 7-10 ngày.
- Nhộng: Sau khi đục khoét, ấu trùng hóa nhộng trong các tổ kén nhỏ ở mép lá bị cuốn lại. Nhộng có màu nâu vàng. Giai đoạn nhộng kéo dài 4-6 ngày.
- Trưởng thành (ngài): Ngài sâu vẽ bùa rất nhỏ, dài khoảng 2mm, màu trắng bạc, có lông dài ở mép cánh. Ngài thường hoạt động mạnh vào ban đêm, ban ngày đậu ẩn ở mặt dưới lá hoặc cành cây. Ngài cái có thể đẻ tới 70-80 trứng trong suốt vòng đời của mình.
Sâu vẽ bùa có thể sinh sản quanh năm, đặc biệt là trong các đợt ra lộc non của cây có múi. Loài sâu này có khả năng thích nghi cao với môi trường và có thể phát triển nhiều thế hệ trong một năm, khiến việc phòng trừ trở nên khó khăn.
Đối tượng gây hại
Sâu vẽ bùa là loài gây hại chính trên các cây thuộc họ cam quýt (Rutaceae), bao gồm cam, quýt, chanh, bưởi, quất, và một số cây khác như bưởi da xanh, chanh dây, v.v. Các vườn ươm, vườn cây non hoặc vườn cây đang ra lộc non là đối tượng bị tấn công nặng nhất.
- Cây con: Sâu vẽ bùa tấn công lá non của cây con, làm lá bị xoăn, biến dạng, còi cọc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình quang hợp và sự phát triển của cây. Nếu cây con bị hại nặng, cây có thể chết hoặc chậm lớn, khó phục hồi.
- Cây trưởng thành: Sâu gây hại trong các đợt ra lộc non. Mặc dù cây trưởng thành có khả năng chịu đựng tốt hơn, nhưng nếu bị hại nhiều lần, sức sống của cây sẽ giảm sút, cành lá bị suy yếu, ảnh hưởng đến năng suất quả.
Ngoài ra, vết thương do sâu vẽ bùa tạo ra còn là cửa ngõ cho các loại nấm, vi khuẩn xâm nhập, đặc biệt là bệnh loét cây có múi (Xanthomonas citri), làm bệnh lây lan nhanh và trầm trọng hơn.
Đặc điểm gây hại
Sâu vẽ bùa gây hại chủ yếu ở giai đoạn ấu trùng.
- Đường vẽ đặc trưng: Dấu hiệu nhận biết rõ nhất là những đường ngoằn ngoèo màu trắng bạc trên bề mặt lá non, giống như chữ “bùa” hay “mê cung”. Đây chính là đường đi của ấu trùng khi chúng đục khoét, ăn lớp biểu bì và mô diệp lục của lá. Vết đục này ban đầu có màu trắng, sau chuyển sang màu xám.
- Lá bị xoăn và biến dạng: Khi bị hại nặng, các lá non bị cuốn mép lại, nhăn nheo, co rúm và biến dạng. Lá không thể bung ra bình thường, làm giảm diện tích quang hợp.
- Rụng lá: Những lá bị hại nặng có thể bị khô và rụng sớm, làm giảm diện tích quang hợp của cây, ảnh hưởng đến khả năng tích lũy dinh dưỡng và ra hoa kết trái.
- Sức sống cây suy giảm: Sự tấn công lặp đi lặp lại của sâu vẽ bùa làm cây bị suy yếu, còi cọc, giảm khả năng chống chịu với các loại sâu bệnh khác.
- Tạo điều kiện cho bệnh loét: Vết thương do sâu vẽ bùa gây ra là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn Xanthomonas citri tấn công, gây ra bệnh loét. Bệnh loét làm lá, thân và quả bị nổi những đốm sần sùi, làm giảm giá trị thương mại của quả.
Biện pháp phòng trừ
Việc phòng trừ sâu vẽ bùa cần kết hợp nhiều biện pháp:
- Biện pháp canh tác: Cần tỉa cành, tạo tán hợp lý để cây ra lộc đồng loạt, hạn chế các đợt ra lộc rải rác. Bón phân cân đối, tưới nước đầy đủ để cây khỏe mạnh, tăng sức chống chịu.
- Biện pháp sinh học: Sử dụng các loại thiên địch của sâu vẽ bùa như kiến vàng (Oecophylla smaragdina), bọ rùa, các loại ong ký sinh (Chrysocharis phyllocnistoides).
- Biện pháp hóa học: Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi sâu non mới xuất hiện. Nên ưu tiên các loại thuốc có nguồn gốc sinh học hoặc các loại thuốc có tác động tiếp xúc và nội hấp để đạt hiệu quả cao. Cần phun phòng vào các đợt cây ra lộc non, đặc biệt là khi lộc dài khoảng 1-2 cm.
Sâu vẽ bùa là một trong những loài sâu hại nguy hiểm và phổ biến nhất trên cây có múi. Việc nắm vững đặc điểm sinh thái, đối tượng gây hại và đặc điểm gây hại của sâu là chìa khóa để xây dựng một chiến lược phòng trừ hiệu quả, bảo vệ vườn cây khỏi những thiệt hại nặng nề, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
