Cỏ Thài Lài Lông, còn gọi là Cỏ Đầu Rìu (Commelina benghalensis L.), là một loài thực vật thân thảo, thường gặp, có khả năng sinh trưởng và phát tán mạnh mẽ. Đây là một loài cỏ dại phổ biến trong canh tác nông nghiệp ở nhiều khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Phân Bố và Môi Trường Sống
- Nguồn gốc: Loài này có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới ở Châu Phi và Châu Á (cụ thể là vùng Cựu Thế Giới). Hiện nay, nó đã lan rộng và trở thành loài xâm lấn ở nhiều khu vực khác trên thế giới.
- Môi trường:
- Thích nghi với nhiều loại môi trường, thường phát triển mạnh ở những nơi đất ẩm, giàu dinh dưỡng, và bị xáo trộn (đất canh tác, ven đường, vườn nhà, bìa rừng).
- Cây có thể sống ở độ cao từ mực nước biển đến khoảng 1.600 mét hoặc thậm chí 2.300 mét.
- Là loài ưa ẩm và hơi ưa sáng, nhưng cũng có khả năng chịu bóng bán phần.
- Khả năng chịu đựng: Cây cần điều kiện đất ẩm để phát triển ban đầu, nhưng một khi đã bén rễ, nó có khả năng chịu hạn cao.
Đặc Điểm Sinh Trưởng và Tái Sinh
- Dạng sống: Là cây thân thảo, có thể là sống một năm (ở vùng ôn đới hoặc nơi có mùa khô dài) hoặc lâu năm (ở vùng nhiệt đới).
- Thân: Thân mọng nước, mọc bò lan trên mặt đất (dài 30-150 cm), có khả năng bén rễ tại các mấu tiếp xúc với đất, tạo thành các chồi mới. Thân cũng có thể mọc thẳng đứng (cao 10-30 cm). Đặc điểm này giúp cây tái sinh và nhân giống vô tính rất hiệu quả, khiến việc kiểm soát bằng cách nhổ bỏ thủ công trở nên khó khăn.
- Cơ chế Sinh sản Đặc biệt (Sinh thái học quan trọng):
- C. benghalensis có khả năng sinh sản bằng hai loại hoa khác nhau:
- Hoa trên mặt đất (Chasmogamous): Hoa mở, có cánh hoa màu xanh lam nhạt hoặc tím, thụ phấn nhờ côn trùng (ong, bướm) hoặc tự thụ.
- Hoa ngầm dưới đất (Cleistogamous): Hoa nhỏ, màu trắng, phát triển trên các thân rễ (rhizomes) ăn sâu xuống đất. Các hoa này không bao giờ mở, luôn tự thụ phấn và tạo ra hạt.
- Hạt: Cây sinh ra cả hạt trên mặt đất và hạt dưới lòng đất. Hạt ngầm dưới đất có xu hướng có thời gian ngủ nghỉ (dormancy) kéo dài hơn và giúp cây sống sót qua các giai đoạn căng thẳng (ví dụ: hạn hán) hoặc các biện pháp kiểm soát.
- C. benghalensis có khả năng sinh sản bằng hai loại hoa khác nhau:
- Khả năng cạnh tranh: Cỏ Thài Lài Lông là một loài cỏ dại xâm lấn mạnh mẽ. Nó phát triển thành quần thể dày đặc, cạnh tranh gay gắt với cây trồng (như ngô, lạc, mía) để giành lấy ánh sáng, nước và chất dinh dưỡng, gây giảm năng suất cây trồng.
Đặc Điểm Thực Vật Học
- Lá: Hình bầu dục hoặc hình trứng, dài 3-7 cm, rộng 1-3 cm, đỉnh nhọn. Đặc điểm nhận dạng là bẹ lá thường có lông tơ màu đỏ nhạt ở đầu.
- Cụm hoa: Nằm trong một lá bắc (mo) hình phễu, rộng, có hai mép hợp nhất một phần. Hoa có 3 cánh, màu xanh lam.
- Quả: Quả nang, thường chứa các loại hạt khác nhau (lớn/nhỏ, trên mặt đất/dưới lòng đất), mỗi loại có đặc điểm phát triển và khả năng ngủ nghỉ khác nhau.
Commelina benghalensis là khả năng sinh sản kép (cả hoa trên mặt đất và hoa ngầm) và khả năng tái sinh mạnh mẽ từ các mấu thân, khiến nó trở thành một loại cỏ dại khó kiểm soát và gây thiệt hại đáng kể trong nông nghiệp.
