Các nguy cơ Sâu hại và Bệnh hại đối với cây con giai đoạn mọc mầm

Giai đoạn cây con mới mọc mầm là giai đoạn cực kỳ nhạy cảm và dễ bị tổn thương bởi sâu bệnh hại, do cây còn non yếu, sức đề kháng kém. Việc nhận biết sớm và phòng tránh kịp thời là yếu tố then chốt để đảm bảo tỷ lệ sống và sự phát triển khỏe mạnh của cây.

I. Nguy cơ Bệnh hại Phổ biến

Các bệnh hại ở giai đoạn cây con chủ yếu do nấm, vi khuẩn và tuyến trùng gây ra, trong đó phổ biến và nguy hiểm nhất là Bệnh chết cây con (hay còn gọi là chết rạp cây con, lở cổ rễ).

1. Bệnh chết cây con (Damping-off)

Đây là bệnh do nhiều loại nấm đất gây ra như: Rhizoctonia, Pythium, Fusarium, Phytophthora,… Bệnh có thể gây hại trước hoặc sau khi nảy mầm.

• Tác hại và Điều kiện phát sinh:
  • Trước nảy mầm: Nấm tấn công hạt giống làm hạt bị thối, không nảy mầm được, dẫn đến giảm mật độ cây trồng.
  • Sau nảy mầm: Nấm tấn công phần rễ, cổ rễ và thân cây con sát mặt đất. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt kéo dài, nhiệt độ mát mẻ/lạnh (tùy loại nấm), thiếu ánh sáng, gieo hạt quá dày hoặc quá sâu, và giá thể/đất trồng có sẵn mầm bệnh.
• Dấu hiệu nhận biết:
  • Cây bị hại trước nảy mầm: Hạt giống bị thối rữa, không thấy cây mọc lên.
  • Cây bị hại sau nảy mầm:
    • Phần gốc thân sát mặt đất bị úng nước, chuyển sang màu nâu đen hoặc thâm đen, mềm nhũn, sau đó thối mục và bị thắt lại (lỡ cổ rễ).
    • Cây con bị gãy gục xuống mặt đất và chết rạp rất nhanh (hiện tượng “chết rạp cây con”).
    • Có thể thấy sợi nấm màu trắng (như mạng nhện) hoặc mốc trắng phát triển trên bề mặt đất hoặc trên cây bệnh trong điều kiện ẩm độ cao.

2. Bệnh héo vàng, thối rễ

Một số loại nấm (Fusarium, Pythium) hoặc tuyến trùng cũng có thể gây thối rễ và héo.

• Dấu hiệu nhận biết:
  • Cây còi cọc, chậm lớn, lá bị héo vàng từ dưới lên.
  • Kiểm tra rễ thấy rễ bị thối đen, ít rễ con, hoặc xuất hiện các u bướu (do tuyến trùng).
  • Cây héo rũ, đặc biệt vào giữa trưa nắng do hệ thống rễ không còn khả năng hút nước, sau đó có thể chết dần.

II. Nguy cơ Sâu hại Phổ biến

Sâu hại ở giai đoạn mọc mầm chủ yếu là các loài cắn phá phần thân, rễ hoặc hút nhựa cây.

1. Sâu xám, Dế, Sên/Ốc sên

Đây là nhóm sâu hại thường cắn phá phần thân cây con.

• Tác hại và Điều kiện phát sinh:
  • Sâu xám: Cắn ngang thân cây con sát mặt đất vào ban đêm, làm cây con bị đứt và đổ rạp. Chúng ẩn dưới đất vào ban ngày.
  • Dế: Cắn đứt cây con, đặc biệt gây hại mạnh vào các tháng 2-5 và 6-7 (tùy vùng).
  • Sên, Ốc sên: Gây hại mạnh trong điều kiện ẩm ướt, chúng ăn khuyết lá, gặm thân non để lại những vết nhớt trên luống.
• Dấu hiệu nhận biết:
  • Phát hiện cây con bị cắn đứt ngang gốc và đổ rạp xuống đất.
  • Kiểm tra đất xung quanh gốc cây bị hại vào sáng sớm hoặc chiều tối thấy sâu xám hoặc dế.
  • Thấy vết nhầy (nhớt) trên bề mặt giá thể, lá hoặc thân cây và các vết gặm khuyết trên lá/thân (do sên, ốc sên).

2. Rệp, Bọ trĩ

Đây là nhóm côn trùng chích hút.

• Tác hại và Điều kiện phát sinh: Chúng tập trung ở mặt dưới lá non hoặc ngọn non để chích hút nhựa cây, làm cây suy yếu, còi cọc và lây truyền virus.
• Dấu hiệu nhận biết:
  • Lá non, ngọn non bị xoăn tít, biến dạng, vàng úa hoặc mất màu xanh.
  • Quan sát thấy các côn trùng nhỏ (rệp sáp, rệp mềm, bọ trĩ) màu trắng, xanh, đen, hoặc nâu đỏ bám thành cụm ở mặt dưới lá.
  • Mặt trên lá có thể xuất hiện nấm bồ hóng màu đen do chất bài tiết của rệp.

III. Dấu hiệu và Biện pháp Phòng tránh (Phòng là chính)

Ở giai đoạn cây con, việc phòng bệnh là biện pháp tối ưu nhất vì khi đã nhiễm bệnh thì rất khó cứu chữa.

Phòng bệnh ngay từ khâu chuẩn bị đất/giá thể và hạt giống là chiến lược hiệu quả nhất để bảo vệ cây con non yếu. Khi phát hiện bệnh, cần cách ly cây bệnh hoặc nhổ bỏ và tiêu hủy để tránh lây lan.