Xén tóc nâu (Plocaederus obesus)
Xén tóc là một trong những loài sâu đục thân nguy hiểm nhất cho cây điều. Cây bị sâu đục nếu không phát hiện kịp thời và chữa trị có thể sẽ chết.
Nhận dạng
Trưởng thành là loài cánh cứng, thân dài 35 – 45 mm, màu nâu hạt dẻ, có lớp lông nhung mịn bao phủ. Râu dài hơn thân cong về phía sau. Trứng hình bầu dục, dài 5 mm, màu trắng ngà. Sâu non mới nở màu trắng ngà, đầu màu nâu. Nhộng trần màu nâu vàng, dài 45 mm.
Tập quán sinh sống và cách gây hại
- Vòng đời khoảng 10 tháng. Trưởng thành cái đẻ từng trứng từng cái riêng lẻ vào các khe hở của vỏ gốc thân. Sau 04 – 06 ngày trứng nở, sâu non đục vào phần vỏ cây, chỗ sâu đục có nhựa tiết ra ngoài cùng với mùn cây.
- Sâu non ăn các phần trong của thân cây tạo ra thành những đường hầm nhiều ngóc ngách làm tắc mạch dẫn nhựa của cây. Trên thân cây, nơi sâu đục bên trong xuất hiện vết nhựa và phần gỗ vụn mềm đùn ra từ một lỗ nhỏ. Những cây, cành bị sâu hại có lá vàng úa và chết sau đó. Lớp vỏ cây ở vị trí bị đục có thể bóc ra một cách dễ dàng.
- Sự xuất hiện của xén tóc không đều và có đỉnh cao ở mùa nắng (tháng tư).
- Xén tóc nâu gây hại thành từng nhóm, hoặc một cây, thậm chí vài cành to bị chết. Sâu gây hại từng cây hoặc thành từng vùng trong vườn.
- Trên một cây có thể chỉ gây hại một vài cành. Khi cây bị gây hại nặng, lá cây bị vàng và rụng, cành, thân bị khô dần và chết. Chúng có xu hướng giảm dần vào mùa mưa. Xén tóc nâu thường phá hại cành nhiều hơn thân, khoảng 50% số cây điều tra bị sâu đục cành (kể cả cành nhỏ và cành lớn) vườn không tỉa cành tạo tán, rậm rạp, nhiều cỏ rác thường bị gây hại nặng.
Phòng chống
- Sâu có vòng đời dài, phá hoại quanh năm, đặc biệt giai đoạn mùa khô (T1 – T5), vì vậy cần kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sớm và phòng trừ kịp thời: Đối với sâu mới đục ở phần vỏ, bóc chỗ vỏ có sâu đục diệt sâu; nếu trên trên thân chảy mủ màu trắng và có phần gỗ mềm đùn ra từ lỗ đục, thì dùng cọng kẽm moi theo đường đục để diệt sâu; cưa bỏ, đốt những cành, cây bị hại nặng để hạn chế nơi đẻ trứng của xén tóc.
- Sử dụng hỗn hợp vôi + lưu huỳnh + nước theo tỷ lệ (10:1:40), có thể thêm đất sét để quét hoặc quét vôi quanh gốc thân từ 1 m – 1,2 m trở xuống vào đầu mùa khô (tháng 12 dương lịch) để ngăn ngừa trưởng thành đẻ trứng. Chặt bỏ cây chết và đốt để tránh lây lan.
Sâu đục ngọn (vòi voi đục nõn) Alcides sp.
Nhận dạng
Trưởng thành dài 10 – 13 mm, màu nâu đen, trên cánh cứng có nhiều lõm nhỏ, đầu nhỏ và kéo dài về phía trước. Trứng hình bầu dục, dài 1 mm, màu trắng sữa. Sâu non màu trắng ngà, đầu mầu nâu. Trứng và sâu non nằm trong đường hầm bị đục trong lõi chồi non. Nhộng trần có mầm vòi rõ, màu trắng ngà.
Tập quán sinh sống và cách gây hại
Bọ trưởng thành chậm chạp, ít bay có tính giả chết khi bị động. Bọ dùng vòi đục vào nõn để đẻ trứng vào đó. Sâu non nở ra đục sâu vào nõn, đùn phân ra cửa lỗ đục. Ngọn bị sâu đục khô héo. Sâu phát sinh quanh năm trên vườn điều, gây hại mạnh vào thời kỳ cây ra đọt non nhiều. Trưởng thành dùng vòi đục 08 – 10 lỗ vào gần ngọn chồi non sau đó đẻ trứng vào đó. Khi mới bị đục chồi vẫn xanh tốt. Sau đó thối đen, héo và rụng. Vòng đời khoảng 45 – 53 ngày.
Phòng chống
- Phát hiện sớm chồi bị sâu đục, cắt và đem đốt.
- Sử dụng thuốc đã đăng ký trong danh mục thuốc BVTV hiện hành.
Bọ xít muỗi đỏ (Helopeltis antonii)
Nhận dạng
- Có nhiều loài khác nhau. Vòng đời biến thái không hoàn toàn, từ 25 – 35 ngày. Thường xuất hiện lúc cây mới ra cành non, nụ bông và cao nhất lúc trổ bông.
- Trưởng thành có màu nâu đỏ, đầu đen, ngực đỏ, trên đốt ngực có một gai hình chuỳ mảnh, bụng trắng. Hình dáng giống như muỗi nhà. Ấu trùng không có cánh, mình thon dài, đuôi nhọn màu hồng nhạt. Con đực dài 6 mm, con cái dài 8 mm, đẻ mỗi lứa khoảng 10 trứng xếp 02 – 03 hàng dưới lớp biểu bì của thân, cành, Trứng dài 1 – 2 mm hình bầu dục, màu cam hoặc màu đen được đẻ dưới lớp vỏ chồi non, gié hoa, cuống và gân lá.
Tập quán sinh sống và cách gây hại
- Bọ xít dùng vòi chích vào các mô non của lá, chồi non, hoa, quả và hạt non.
- Lá non bị hại thì trên phiến lá xuất hiện các chấm màu đen, lá cong và biến dạng và khô trên cây. Nhiều vết chích gần nhau liên kết lại tạo thành những vết sẹo
- Trên bề mặt hạt non bị gây hại có những đốm tròn, nâu, hạt bị nhăn lại và khô. Quả bị gây hại thì bị rụng non.
- Vết chích của bọ xít còn tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập. Bọ xít muỗi xuất hiện quanh năm nhưng thường gây hại nặng vào giai đoạn cây có chồi non và ra hoa.
- Bọ xít muỗi hút nhựa vào trước 9 giờ sáng và sau 4 giờ chiều. Những vườn điều rậm rạp và ẩm thấp thì bọ xít muỗi xuất hiện suốt ngày. Tại các vườn điều non bọ xít muỗi phá hoại quanh năm.
Phòng chống
- Tạo hình, tỉa cành tạo thông thoáng cho cây, dọn vệ sinh, làm cỏ… nhất là vào thời gian trước lúc ra hoa.
- Có thể áp dụng biện pháp xông khói để hạn chế sự gây hại của bọ xít muỗi đỏ.
- Nuôi kiến vàng trong vườn điều để hạn chế sự phát triển của bọ xít muỗi.
- Phun thuốc vào lúc cành non phát triển nhiều (tháng 10 dương lịch), lúc cây bắt đầu ra bông (tháng 12 dương lịch), lúc trái non ra rộ (tháng 2 – 3 dương lịch). Dùng một trong số các loại thuốc trừ sâu có đăng ký trong danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng (trên cây điều) để phun theo hướng dẫn của nhãn thuốc. Có thể phun lại lần 2 hoặc lần 3 nếu mật độ của bọ xít muỗi vẫn còn cao.
Một số hoạt chất thuốc trừ sâu trên cây điều: Abamectin; Alpha-cypermethrin; Phosalone; Lambda -cyhalothrin.
Bọ trĩ (Selenothrips rubrocinctus Glard)
Nhận dạng
Trưởng thành rất nhỏ, dài 1 – 1,5 mm, cơ thể hẹp, đuôi nhọn, màu nâu hoặc đen, cánh dạng sợi chung quanh có nhiều lông tơ. Ấu trùng hình dạng giống trưởng thành, không cánh, màu trắng sữa hoặc vàng nhạt
Tập quán sinh sống và cách gây hại
- Bọ trĩ xuất hiện khi cây điều ra bông, đẻ trứng trong mô mặt dưới lá. Cả ấu trùng và trưởng thành tập trung ở mặt dưới lá, trên chùm bông chích hút nhựa cây làm lá biến màu và nhăn, bông điều bị cháy khô màu nâu vàng, rụng nhiều.
- Trên những vườn điều ra bông muộn thường bị gây hại nặng, nhất là vườn điều xả nhị sau tết Nguyên đán.
Phòng chống
- Chăm sóc cho cây điều sinh trưởng tốt và ra bông sớm sẽ hạn chế được thiệt hại của bọ trĩ.
- Thiệt hại do bọ trĩ thường đi đôi với thiệt hại do bệnh thán thư, cần phân biệt kỹ để có biện pháp phòng trị đạt hiệu quả.
- Khi mật độ cao phun một trong các thuốc trừ sâu có hoạt chất sau: Abamectin; Emamectin benzoate; Fipronil; Imidacloprid.
Sâu róm đỏ (Cicula trifenertrata)
Sâu có thể phát triển thành dịch ăn trụi lá cả vườn điều làm cây suy kiệt và chết cành.
Nhận dạng
- Sâu non mới nở có màu nâu vàng, sâu non dài 6 cm.
- Khi lớn lên có màu nâu đen, toàn thân có lông dài và gai gây ngứa.
Tập quán sinh sống và cách gây hại
- Sâu non ăn phiến lá chỉ còn trơ cuống. Sâu thường sống thành từng đàn ở mặt dưới lá. Sâu có thể phát triển thành dịch ăn trụi lá cả vườn điều làm cây suy kiệt và chết cành.
Phòng chống
- Vệ sinh vườn điều, dọn sạch cỏ dại.
- Phun thuốc diệt trừ khi thấy mật độ sâu tăng cao, có thể dùng một số thuốc đặc trị có hoạt chất như: Lambda-cyhalothrin; Emamectin benzoate.
