Cây tỏi (Allium sativum L.) có nguồn gốc ở Trung Á và Tây Nam châu Âu, đặc biệt là vùng Địa Trung Hải. Tổ tiên của chúng là loài hoang dại từ Hy Lạp cổ đại. Ngày nay tỏi được trồng ở hầu hết các nước trên thế giới và Việt Nam.
Tỏi có thể sử dụng thành gia vị trong nước chấm pha chế gồm mắm, tỏi, ớt, tương, đường…Hoặc tỏi được trộn đều với các món rau xào (nhất là rau muống xào…) khiến món ăn dậy mùi thơm. Tỏi cũng được làm nước muối tỏi và ớt. Trong nấu ăn một số món có kèm theo tỏi phi, một trong những món đặc trưng là ngan cháy tỏi.
Với nhu cầu lớn, trồng tỏi mang lại nhiều lợi nhuận cho nông dân và trở thành thương hiệu của nhiều địa phương mà nổi bật như tỏi Phan Rang, tỏi Lý Sơn.
Đặc tính thực vật học
Thân
Thân thật của tỏi rất ngắn, đã thoái hóa, chúng là dạng đế giò nằm sát ngay dưới thân giả (thân củ). Trên thân thật có mầm sinh dưỡng và sinh thực, những mầm này được che phủ bởi những bẹ lá dày, mọng nước.
Thân củ cây tỏi bao gồm một số nhánh (tép) được liên kết với nhau do những màng mỏng, khi trồng cần tách rời các tép tỏi. Mỗi củ có 7-8 nhánh, nhiều trên 10 nhánh tùy theo giống và kỹ thuật trồng.
Lá
Lá thật đầu tiên của tỏi là lá 1 lá mầm, sau khi nẩy mầm được 10-15 ngày tùy theo điều kiện thời tiết mà lá tỏi có dạng hình bản bằng phẳng, trên lá có phủ một lớp sáp. Thời kỳ đầu lá tỏi sinh trưởng rất chậm, sau khi nẩy mầm chỉ dài vài cm. Tuổi thọ của lá phụ thuộc vào sự sinh trưởng và phát triển của cây, khi lá bắt đầu chết cũng là quá trình tạo củ bắt đầu.
Rễ
Thuộc loại rễ chùm, phát triển kém, rễ tập trung ở lớp đất mặt. Hệ rễ có nhiều sợi dài, phân nhánh yếu, chúng được bao phủ một số lượng lớn lông hút. Loại rễ này rất dễ khô héo khi nhổ lên. Vì vậy, phải gieo trồng ở đất màu mỡ, tơi xốp và đủ ẩm.
Hoa và hạt
Hoa xếp thành tán ở ngọn thân trên một cán hoa dài 55 cm hoặc hơn. Hoa có 6 lá đài, 6 nhị và nhụy, hoa thụ phấn chéo. Vì vậy, phải thụ phấn với hoa bên cạnh hoặc hoa trên cây khác. Thụ phấn chủ yếu là nhờ côn trùng hoặc nhờ gió. Bao hoa màu trắng hay hồng bao bởi một cái mo dễ rụng tận cùng thành mũi nhọn dài. Vòi nhụy rất bé, bầu thượng có 3 ngăn, nếu được thụ phấn đầy đủ thì có 6 hạt. Thời gian ra hoa kéo dài hàng tháng, chùm hoa có dạng hình tán.
Hạt có màu đen, hình đa giác, vỏ cứng, sù sì, dày, có khoảng 250-400 hạt/ gam hạt.
Nhu cầu sinh thái
Nhiệt độ
Nhiệt độ cần thiết để cây sinh trưởng và phát triển khoảng 18-200C, để tạo củ cần nhiệt độ 20-220C, củ chín thuận lợi khi nhiệt độ 20-250C.
Ánh sáng
Tỏi là cây ưa ánh sáng ngày dài. Số giờ nắng 12-13 giờ/ngày kích thích cây hình thành củ sớm. Thời gian chiếu sáng ngắn 8 giờ/ngày làm giảm tổng hợp Vitamin C, tăng cường sự sinh trưởng của lá, kéo dài thời gian sinh trưởng, không tạo củ.
Độ ẩm
Độ ẩm đất tùy vào giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây, cần ở mức 70-80% cho phát triển thân lá, 60% cho củ lớn. Thiếu nước, cây phát triển kém, củ nhỏ. Ngược lại, nếu thừa nước cây sẽ phát sinh bệnh thối ướt, thối nhũn, ảnh hưởng tới quá trình bảo quản củ.
Đất
Cây tỏi thích hợp với loại đất cát pha, thịt nhẹ, tơi xốp, giàu mùn, chân vàn, dễ thoát nước. Độ pH đất thích hợp 6,0-6,5
