Bệnh thán thư là một trong những bệnh hại phổ biến nhất trên cây ớt, gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất và chất lượng quả. Bệnh thường bùng phát mạnh trong mùa mưa, khi điều kiện thời tiết ẩm ướt và nhiệt độ cao.
Đặc điểm của bệnh thán thư ớt
Bệnh thán thư trên ớt biểu hiện qua các triệu chứng rõ rệt trên nhiều bộ phận của cây, từ lá, cành, quả đến hạt. Bệnh thường bắt đầu từ những vết nhỏ và lan rộng nhanh chóng nếu không được kiểm soát kịp thời.
- Trên lá: Vết bệnh ban đầu là những đốm nhỏ hình tròn hoặc không định hình, màu nâu nhạt, hơi lõm. Khi bệnh nặng, vết bệnh lan rộng, chuyển sang màu nâu sẫm với viền đỏ, gây thủng lá và làm lá khô héo. Bệnh thường xuất hiện ở mặt dưới lá trước, sau lan lên mặt trên.
- Trên cành và thân: Vết bệnh hình bầu dục hoặc dài, màu nâu xám, lõm sâu, có thể làm cành khô và gãy. Nếu bệnh nặng, toàn bộ cây có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến chết cây.
- Trên quả: Đây là bộ phận bị hại nặng nhất, đặc biệt khi quả bắt đầu chín. Vết bệnh đầu tiên là những đốm nhỏ, hơi lõm và ướt trên bề mặt vỏ quả. Sau đó, vết bệnh lan rộng, hình thành các vòng đồng tâm với màu nâu xám, viền nâu sẫm. Quả bị nhiễm bệnh sẽ thối mềm, rụng sớm, và có thể thấy lớp bào tử nấm màu hồng cam trên bề mặt vết bệnh. Bệnh thường gây hại trên quả xanh ngấm ngầm, làm giảm giá trị thương mại.
- Trên hạt: Bệnh có thể lây lan qua hạt giống, làm hạt bị thối hoặc giảm khả năng nảy mầm.
Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm cao trên 80%, và thường bùng phát vào mùa mưa hoặc sau các trận mưa lớn. Nếu không kiểm soát, bệnh có thể làm giảm năng suất lên đến 50-80%.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh thán thư trên ớt chủ yếu do nấm thuộc chi Colletotrichum gây ra, trong đó các loài phổ biến nhất là Colletotrichum gloeosporioides, Colletotrichum capsici, Colletotrichum nigrum, và đôi khi là Volutella sp.
- Nấm bệnh: Nấm tồn tại trong tàn dư cây bệnh, đất, hạt giống nhiễm bệnh hoặc trên cỏ dại xung quanh vườn. Bào tử nấm phát tán qua gió, nước mưa, côn trùng hoặc dụng cụ canh tác. Chúng xâm nhập qua vết thương trên cây, đặc biệt khi cây bị tổn thương do sâu hại hoặc điều kiện thời tiết bất lợi.
- Điều kiện phát triển: Bệnh phát sinh mạnh trong môi trường ẩm ướt, nhiệt độ cao (20-30°C), và thiếu ánh sáng. Đất nặng, thoát nước kém, trồng dày đặc, bón phân không cân đối (thừa đạm nitơ) cũng góp phần làm bệnh lan rộng.
- Yếu tố khác: Hạt giống kém chất lượng, sử dụng nước tưới nhiễm nấm, hoặc vườn trồng liên tục mà không luân canh cũng là nguyên nhân gián tiếp.
Cách phòng bệnh
Phòng bệnh thán thư cần tập trung vào các biện pháp canh tác và vệ sinh để giảm nguồn bệnh ban đầu.
- Chọn giống và hạt giống: Sử dụng giống ớt kháng bệnh như ớt chỉ thiên kháng hoặc các giống lai F1 có khả năng chống chịu cao. Xử lý hạt giống bằng nước ấm 50-55°C trong 30 phút hoặc thuốc trừ nấm trước khi gieo.
- Vệ sinh vườn: Thu gom và tiêu hủy tàn dư cây bệnh sau thu hoạch bằng cách đốt hoặc chôn sâu. Làm sạch cỏ dại xung quanh vườn để loại bỏ ký chủ phụ.
- Canh tác hợp lý: Trồng với mật độ phù hợp (khoảng 30-40 cm giữa các cây), đảm bảo thoát nước tốt, tránh trồng ở đất trũng. Luân canh với cây họ khác (như lúa, đậu) ít nhất 2-3 vụ để phá vỡ chu kỳ bệnh.
- Bón phân và tưới nước: Bón phân cân đối, tăng cường kali và silic để tăng sức đề kháng cho cây. Tránh bón thừa đạm. Tưới nước vào buổi sáng, tránh tưới overhead để giảm độ ẩm lá.
- Giám sát: Kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sớm và loại bỏ bộ phận bị bệnh.
Cách trị bệnh
Khi bệnh đã xuất hiện, cần áp dụng thuốc hóa học kết hợp với các biện pháp khác để kiểm soát.
- Thuốc trừ nấm: Phun thuốc khi bệnh mới chớm, sử dụng các hoạt chất như Propineb, Mancozeb, Score, hoặc Cabrio. Phun 2-3 lần cách nhau 7-10 ngày, luân phiên thuốc để tránh kháng thuốc.
- Biện pháp sinh học: Sử dụng nấm đối kháng như Trichoderma spp. để phun lên cây, giúp ức chế nấm bệnh.
- Kỹ thuật: Cắt bỏ và tiêu hủy bộ phận bị bệnh nặng. Tránh làm việc trong vườn khi cây ướt để giảm lây lan.
Lưu ý: Tuân thủ thời gian cách ly thuốc trước thu hoạch để đảm bảo an toàn thực phẩm.
Phương pháp quản lý dịch hại tổng hợp IPM
Quản lý dịch hại tổng hợp (Integrated Pest Management – IPM) là cách tiếp cận bền vững, kết hợp nhiều biện pháp để kiểm soát bệnh thán thư mà giảm thiểu sử dụng thuốc hóa học.
- Giám sát và dự báo: Theo dõi vườn định kỳ, sử dụng bẫy hoặc ứng dụng dự báo thời tiết để phát hiện sớm. Xác định ngưỡng kinh tế (ví dụ: khi 5-10% quả bị nhiễm) để quyết định can thiệp.
- Biện pháp văn hóa: Áp dụng luân canh, trồng xen, sử dụng giống kháng, và cải thiện đất đai như đã nêu ở phần phòng bệnh.
- Biện pháp sinh học: Khuyến khích thiên địch như ong ký sinh hoặc sử dụng chế phẩm sinh học chứa Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens để kiểm soát nấm bệnh. Bón phân hữu cơ để tăng vi sinh vật có lợi trong đất.
- Biện pháp hóa học: Chỉ sử dụng thuốc khi cần thiết, ưu tiên thuốc sinh học hoặc ít độc hại, và luân phiên để tránh kháng.
- Biện pháp vật lý: Sử dụng lưới che mưa hoặc màng phủ đất để giảm độ ẩm và lây lan bào tử.
IPM giúp giảm chi phí, bảo vệ môi trường và duy trì năng suất lâu dài. Nông dân nên tham gia các chương trình đào tạo IPM từ cơ quan nông nghiệp địa phương để áp dụng hiệu quả.
