Bệnh lem lép hạt là tên gọi chung của hiện tượng hạt lúa bị lửng hoặc lép, tức là bên trong ít hoặc rất ít gạo, hoặc hoàn toàn không có gạo. Khi hạt lúa bị lửng hoặc lép, có thể kèm theo triệu chứng vỏ hạt và gạo bị đổi màu tùy theo tác nhân gây bệnh. Bệnh không những làm giảm năng suất, sản lượng lúa mà còn làm giảm phẩm chất của hạt gạo.
Nguyên nhân
Lúa bị lem lép hạt do nhện gié
Nhện gié hại lúa thường sống trong các bẹ lá lúa. Khi mật độ nhện tăng cao, chúng có thể bò lên trên bông lúa chích hút các gié lúa đang phát triển, gây ra hiện tượng lúa mọc thẳng đứng và phần lớn số hạt bị lép.
Nấm gây ra bệnh lem lép hạt
Hiện nay, có tới 12 loại nấm khác nhau gây ra bệnh lem lép hạt ở lúa như Pyricularia oryzae, Alternaria padwickii, Tilletia barclayana, Bipolaris oryzae, Phoma sp, Ustilagonoides virens… Trong các nguyên nhân gây ra lem lép hạt trên lúa thì nấm chính là tác nhân quan trọng nhất.
Bệnh lem lép hạt ở lúa do vi khuẩn
Vi khuẩn làm lúa bị lem lép hạt là khuẩn Pseudomonas glumae (hay Bukhoderia glumae) lưu tồn từ tàn dư của vụ trước hoặc tồn tại trong đất, nước. Khi lúa nhiễm khuẩn hạt sẽ thối đen hoặc xuất hiện vết bệnh trên vỏ hạt.
Một số nguyên nhân gây lem lép hạt lúa khác
Trên các chân đất ruộng bị nhiễm phèn, nhiễm mặn thì các bệnh gạch nâu, đốm nâu hại lúa sẽ phát triển mạnh và cũng làm cho hạt lúa bị lem lép về sau. Ngoài ra, cỏ dại cũng là ký chủ cho nấm bệnh phát tán trong ruộng lúa. Các loại sâu bệnh tấn công lúa vào giai đoạn đòng trổ làm gia tăng khả năng bị lem lép hạt.
Biểu hiện của bệnh
Trên vỏ hạt triệu chứng thay đổi tùy loài vi sinh vật gây hại và tùy mức độ nhiễm bệnh. Triệu chứng bệnh là những vết nhỏ màu nâu thẫm hoặc là những mảng nâu bao phủ cả vỏ hạt; bệnh nặng làm toàn thể vỏ hạt màu nâu đen, hạt gạo bên trong bị lép hoặc bị biến màu, đôi khi có mùi mốc.
Điều kiện phát sinh bệnh
- Nấm có thể bám trên vỏ trấu hạt lúa sau khi thu hoạch, lưu tồn và tiếp tục gây hại làm hạt bị lem; đây cũng là nhân tố lưu truyền bệnh trên giống.
- Trên các chân đất ruộng nhiễm phèn, nhiễm mặn thì các bệnh gạch nâu, đốm nâu sẽ phát triển mạnh và cũng làm cho hạt lúa bị lem lép về sau.
- Cỏ dại trong ruộng lúa cũng là ký chủ cho nấm bệnh phát triển và phát tán cho ruộng lúa.
- Các loại sâu bệnh tấn công lúa vào giai đoạn đòng trổ như bệnh đạo ôn cổ bông, rầy nâu, sâu cuốn lá nhỏ, bọ xít cũng làm gia tăng nguy cơ bệnh lem lép hạt. Lem lép hạt làm ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng hạt lúa, đồng thời tác hại vào vụ sau.
- Thời kỳ cây lúa dễ mẫn cảm với bệnh là từ trổ bông đến chín sữa và rơi vào những tháng có nhiệt độ thấp, ẩm độ không khí cao, lượng mưa lớn và số ngày mưa nhiều
Các biện pháp phòng trị
Biện pháp cơ giới
- Sử dụng hạt giống khoẻ, sạch bệnh để làm giống. Chọn ruộng ít bị bệnh để làm giống cho vụ sau.
- Xử lý hạt giống trước khi gieo trồng bằng nước muối 15% vớt sạch các hạt lép, lửng mang mầm bệnh truyền cho cây mạ.
- Bón phân cân đối, tránh bón đạm quá cao, bón kết hợp NPK tập trung vào hai thời kỳ bón lót và bón thúc.
- Giữ mực nước thường xuyên trên ruộng từ 3 – 5 Cm từ khi lúa trổ bông đến chín.
