Cỏ Nhọ nồi, còn được biết đến với tên gọi Hạn liên thảo hay Mực nhọ nồi, là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là một loài cây quen thuộc, mọc hoang phổ biến khắp các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, nổi tiếng với nhiều công dụng trong y học cổ truyền.
Phân loại và Mô tả Thực vật
- Danh pháp Khoa học: Eclipta prostrata (L.) L. (Đôi khi còn được gọi là Eclipta alba).
- Dạng sống: Là cây thảo hằng năm hoặc sống dai (đa niên), thân mềm.
- Đặc điểm hình thái:
- Thân: Thường bò sát mặt đất (prostrate) hoặc mọc đứng, cao khoảng 20 – 40 cm. Thân có màu lục hoặc lục tím, có rãnh dọc và được bao phủ bởi các lông tơ trắng, ngắn.
- Lá: Lá mọc đối, hình mũi mác hoặc bầu dục – mũi mác, mép lá có răng cưa nhỏ hoặc gần như nguyên. Lá không cuống hoặc có cuống rất ngắn. Khi vò nát, lá tiết ra chất lỏng có màu đen giống mực, đây là nguồn gốc của tên gọi “Nhọ nồi”.
- Hoa: Cụm hoa hình đầu, nhỏ, màu trắng, mọc đơn độc ở kẽ lá hoặc đầu cành. Hoa có cả hoa hình ống (ở giữa) và hoa hình lưỡi (ở mép).
- Quả: Quả bế (achene) hình chêm, dẹt, có 3-4 cạnh, màu đen nhạt.
Đặc điểm Sinh thái và Khả năng Thích nghi
Cỏ Nhọ nồi thể hiện khả năng thích nghi sinh thái rất mạnh mẽ, cho phép nó phát triển rộng rãi như một loài cỏ dại phổ biến:
- Loài ưa sáng/Bán ưa sáng: Cây ưa thích ánh sáng mặt trời đầy đủ nhưng vẫn có thể chịu được điều kiện bóng râm một phần (bán râm) như mọc dưới tán cây thưa.
- Mùa sinh trưởng: Cây phát triển mạnh nhất vào mùa xuân và mùa hè, khi điều kiện nhiệt độ và độ ẩm cao.
- Sinh sản: Chủ yếu sinh sản bằng hạt. Hạt nhỏ, dễ phát tán. Cây cũng có thể ra rễ ở các đốt thân bò sát mặt đất, giúp cây sinh sản vô tính và lan rộng nhanh chóng.
- Tính cạnh tranh: Nhờ tốc độ sinh trưởng nhanh và khả năng ra hoa kết hạt liên tục, Nhọ nồi là một loài cỏ dại có tính cạnh tranh cao, thường xâm chiếm và lấn át các loài cây trồng khác trong môi trường canh tác.
- Khả năng chịu đựng: Cây có khả năng chịu đựng khá tốt đối với các điều kiện khô hạn nhẹ nhưng phát triển kém trong điều kiện đất quá khô cằn.
Môi trường Sống điển hình
Cỏ Nhọ nồi là loài thực vật có biên độ sinh thái rộng, nhưng phát triển tốt nhất trong môi trường ẩm ướt và có nhiều chất dinh dưỡng.
- Loại đất: Không kén chọn đất nhưng ưa thích đất phù sa, đất thịt nhẹ, giàu mùn và có độ ẩm cao. Độ pH của đất có thể dao động rộng.
- Các khu vực phân bố:
- Môi trường tự nhiên: Rất phổ biến ở bờ ao, ven suối, ruộng lúa, mương nước, vùng đất thấp ven sông và các bãi lầy lội.
- Môi trường nhân tạo: Là cỏ dại phổ biến trong vườn, ruộng canh tác, bãi đất trống, ven đường đi và công viên. Nó có thể phát triển ở độ cao từ đồng bằng lên đến vùng núi thấp.
Sự phân bố rộng rãi và khả năng thích nghi cao đã biến Cỏ Nhọ nồi thành một trong những loài cỏ dại khó kiểm soát nhất đối với nông dân, nhưng đồng thời cũng là nguồn thảo dược quý giá trong tự nhiên.
