Nứt quả nhãn là một hiện tượng phổ biến trong quá trình trồng và chăm sóc cây nhãn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, chất lượng quả và giá trị kinh tế cho người nông dân. Hiện tượng này thường xảy ra ở giai đoạn quả đang phát triển hoặc gần chín, dẫn đến quả bị nứt vỏ, dễ bị thối rữa hoặc rụng sớm. Theo các nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế từ nông nghiệp, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, bao gồm yếu tố thời tiết, dinh dưỡng, sâu bệnh và kỹ thuật chăm sóc. Dưới đây là phân tích chi tiết từng nguyên nhân chính, dựa trên các thông tin khoa học và thực tiễn.
1. Thời tiết thay đổi đột ngột về độ ẩm và nhiệt độ
Thời tiết bất ổn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nứt quả nhãn, đặc biệt ở các vùng có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam, nơi nắng mưa xen kẽ thường xuyên xảy ra. Khi độ ẩm không khí và đất đai thay đổi đột ngột – ví dụ từ khô hạn chuyển sang mưa lớn – cây nhãn sẽ hấp thụ nước một cách nhanh chóng qua rễ, dẫn đến phần thịt quả phát triển mạnh mẽ hơn so với vỏ quả. Vỏ quả không kịp giãn nở để theo kịp, tạo ra áp lực nội tại và gây nứt dọc hoặc ngang trên bề mặt. Tương tự, sự biến đổi nhiệt độ (nóng đột ngột sau mưa hoặc lạnh bất thường) làm rối loạn quá trình trao đổi chất trong quả, khiến tế bào vỏ bị căng thẳng và dễ vỡ.
Ví dụ, trong mùa mưa, nếu vườn nhãn bị ngập úng do thoát nước kém, rễ cây bị thiếu oxy, ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển dinh dưỡng, từ đó làm vỏ quả yếu đi và dễ nứt khi gặp nắng trở lại. Theo các chuyên gia nông nghiệp, hiện tượng này càng nghiêm trọng hơn ở những vườn trồng trên đất thấp hoặc không có hệ thống thoát nước tốt. Để giảm thiểu, nông dân cần lắp đặt hệ thống thoát nước hiệu quả và theo dõi dự báo thời tiết để điều chỉnh tưới tiêu kịp thời.
2. Do cây bị thiếu canxi
Thiếu canxi là nguyên nhân dinh dưỡng phổ biến khiến quả nhãn nứt vỏ, vì canxi đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và củng cố cấu trúc tế bào vỏ quả. Khi cây nhãn thiếu canxi, vỏ quả trở nên mỏng manh, kém đàn hồi, không chịu được áp lực từ sự phát triển của phần thịt bên trong, dẫn đến nứt nẻ, đặc biệt ở giai đoạn quả lớn nhanh. Tình trạng này thường xảy ra ở những vườn đất chua, nghèo dinh dưỡng hoặc khi nông dân bón phân không bổ sung đầy đủ các nguyên tố trung lượng như canxi, magiê và bo.
Ngoài ra, thiếu canxi còn làm cây suy yếu tổng thể, dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác như thời tiết hoặc sâu bệnh, tạo thành vòng lặp xấu. Theo các tài liệu nông nghiệp, triệu chứng thiếu canxi có thể nhận biết qua lá cây úa vàng hoặc quả nhỏ, vỏ mỏng. Để khắc phục, nên bổ sung canxi qua phân bón lá hoặc bón gốc với liều lượng hợp lý, kết hợp kiểm tra độ pH đất để tránh đất quá chua (có thể rắc vôi bột để cải thiện).
3. Do nấm bệnh hoặc sâu bệnh
Sâu bệnh hại là yếu tố sinh học trực tiếp gây nứt quả nhãn, thường tấn công ở giai đoạn quả non hoặc đang phát triển. Các loại nấm bệnh như Phytophthora sp. gây thối trái, dẫn đến vỏ quả bị nám, mềm và nứt ra do nhiễm trùng lan rộng. Nấm này phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt, xâm nhập qua vết thương nhỏ trên vỏ và làm suy yếu cấu trúc tế bào. Tương tự, sâu bệnh như sâu đục trái, nhện đỏ hoặc rầy rệp chích hút dinh dưỡng từ quả, tạo lỗ thủng và làm vỏ quả khô, nứt nẻ, cuối cùng dẫn đến rụng quả hàng loạt.
Hiện tượng này càng nghiêm trọng ở vườn nhãn lâu năm hoặc trồng mật độ dày, nơi thông gió kém tạo môi trường lý tưởng cho sâu bệnh lan truyền. Theo các báo cáo, nếu không xử lý kịp thời, tỷ lệ quả nứt có thể lên đến 20-30%. Biện pháp phòng ngừa bao gồm phun thuốc sinh học an toàn (như Bacillus thuringiensis) định kỳ, loại bỏ quả bệnh và tỉa cành để tăng thông thoáng.
4. Bón phân không cân đối
Bón phân không cân đối dẫn đến mất cân bằng dinh dưỡng, là nguyên nhân gián tiếp nhưng rất phổ biến gây nứt quả nhãn. Khi thừa đạm (nitơ) nhưng thiếu kali, canxi hoặc bo, cây sẽ phát triển lá và quả to nhanh chóng, nhưng vỏ quả mỏng và yếu, không chịu nổi áp lực nội tại. Ví dụ, thừa đạm làm thịt quả phồng to, trong khi thiếu kali làm vỏ không đàn hồi, dẫn đến nứt khi gặp mưa hoặc nắng gắt. Tình trạng này thường xảy ra ở những vườn áp dụng phân hóa học lạm dụng mà không bổ sung phân hữu cơ hoặc vi lượng.
Hơn nữa, bón phân không đúng thời kỳ (ví dụ thừa phân ở giai đoạn quả non) còn làm cây suy kiệt, dễ bị sâu bệnh tấn công thêm. Các chuyên gia khuyến cáo rằng, mất cân bằng dinh dưỡng có thể làm giảm năng suất lên đến 50% nếu không khắc phục. Để tránh, nông dân cần lập lịch bón phân cân đối, ưu tiên phân hữu cơ và kiểm tra đất định kỳ để bổ sung các nguyên tố thiếu hụt.
